سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی

سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی 

مقدمه

چالش های بزرگ جهانی طی دو دهه اخیر، از جمله تغییرات اقلیم، تخریب سرزمین، کمبود آب شیرین، عدم تکافوی تولیدات کشاورزی برای تامین نیاز بشر و انقراض شمار زیادی از موجودات زنده، موضوعاتی هستند که جامعه جهانی را به طور جدی به اندیشیدن برای برون رفت از این مشکلات جهانی وا داشته است. نگرانی از آینده ی زیست محیطی جهان و عواقب دراز دستی های نابخردانه ی آدمی در اندوخته های طبیعی آن امروزه نه صرفا" دغدغه ی روشنفکران و اندیشمندان حوزه ی منابع طبیعی و محیط زیست که در شمارِ پنج گرایه ی نخست مردان سیاسی جهان است. در بین تمام گزینه های مطرح شده در نشست های متعدد جهانی برای حل این معضلات، توجه به منابع زیستی در سر لوحه تمام راهکارها قرارداشته است. بررسی ارتباط بین شاخص پایداری منابع طبیعی و چالش های پیش آمده، نشان از ارتباط تنگاتنگ بین آنها می دهد. هر چند دامنه تاثیر عوامل کاهنده توان زیستی سرزمین فراتر از محدوده های ملی و منطقه ای عمل میکند: ولی بررسی ها حکایت از این حقیقت دارد که مناطق با شاخص پایداری منابع پایه زیستی بالاتر، کمتر دچار معضلات زیست محیطی و اقتصادی شده اند.

در چرایی بحران حاصل از ناپایداری پیش آمده باید پذیرفت که سرعت پیشرفت و موفقیت دانشمندان حوزه ی منابع زیستی در کشف و پیش بینی مشکلات، بازخورد ها و پژواک های ناشی از شتاب خیره کننده ی توسعه ی علمی و فناوری بشر، بویژه در طول سه دهه ی گذشته آشکارا کندتر از تسخیر شتابناک مرز های فن سالارانه بوده است.

به عبارت دیگر سرعت بروز مشکلات بسیار جلوتر از سرعت شناخت محیط زیست، پایش اثرات، جمع آوری اطلاعات، فراکافت، الگو سازی، ارزیابی و برنامه ریزی بوده است.

مجموعه عوامل تخریب سرزمین و بحران ها و خطرات نا پایدارکننده ی تعادل بوم شناختی را می توان در چهارحوزه ی زیر خلاصه کرد:

1-      عدم شناخت دقیق استعدادها و حساسیت های سرزمین (نبود نقشه راه)

2-      مدیریت نا درست منابع تولید ثروت در سرزمین، اعم از منابع انسانی، منابع پایه تولید زیستی (آب ، خاک ،و پوشش گیاهی ) و منابع طبیعی غیر قابل تجدید (معادن کانی و معادن نفت و گاز )

3-      نقش کاهنده ی مولفه های طبیعی، بویژه اثرات متقابل خشکسالی و تغییر اقلیم بر ناپایداری سرزمین در مناطق خشک و خشک نیمه مرطوب.

4-      غلبه ی رویکرد معیشتی به سرزمین و عدم باور به مزیت های غیر رویشی آن نزدبرنامه ریزان و سیاست گذاران و ذبح اغلب ملاحظات زیست محیطی به بهانه ی مصلحت سنجی های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی.

برآیند کارکرد این عوامل تشدید فرسایش خاک، تشدید سیل، افت کمی و کیفی اندوخته های آبی و شوری زایی است که سرانجام کاهش توان تولید زیستی و غیر زیستی سرزمین و فقر را به ارمغان آورده است.

هر چند برای مقابله با اثرات بازدارنده و کاهنده ی این عوامل اقداماتی صورت گرفته است: به نظر می رسد به دلیل عدم برخورداری از جامعیت و همسویی در برنامه های اجرایی، روند صعودی فرآیند های کاهنده ی کارایی سرزمین در کشورکماکان با شتابی قابل تأمل ادامه دارد و اقدامات انجام شده از توانایی لازم برای بازدارندگی جریان  تخریب سرزمین برخوردار نیست . پاره ای از مهم ترین مولفه هایی که در بروز شرایط پیش آمده موثر بوده اند عبارتند از :

1-      نبود نظامی ضابطه مند و منسجم برای ارزشیابی و پایش طرح های به اجرا در آمده.

2-      عدم تعیین و معرفی شاخص های پایداری زیست بوم های متأثر از تخریب سرزمین در کشور.

3-      تأکید بیش از حد بر مدیریت سازه ای و باور غلو آمیز توان مهندسی در عمیات مقابله با تخریب سرزمین

4-      جایگاه پایین گرایه های زیست محیطی در میان ملاحظات راهبردی کشور، به طوری که این رویکرد باعث شده جایگاه کشور از نظر شاخص پایداری محیط زیست(ESI) در بین142 کشور با کسب نمره ی 5/44 در رتبه ی یکصد و چهارم ، یعنی پایین تر از کشورهایی نظیر سودان، چاد، بنگلادش، آنگولا و قرقیزستان و درکنار بورکینا فاسو ارزیابی شود.

5-      نبود رهبری واحد و ناهماهنگی سازمانی بین نهادهای اجرایی کشور در امر مدیریت منابع پایه تولید و مقابله با عوامل کاهنده توان زیستی سرزمین.

6-      غلبه ی نگرش مبتنی بر مدیریت بحران و اقدام انفعالی در مواجه با بلایای طبیعی، بویژه خشکسالی و سیل به جای پرداختن به مدیریت ریسک مبتنی بر برنامه ریزی بر اساس این واقعیت که کشور ما اساسا"در منطقه خشک جغرافیایی کره زمین واقع شده است و وقوع تر سالی در آن باید یک حادثه غیر مترقبه به شمارآید و نه خشکسالی، که جزء لاینفک مناطق خشک است.

بیان اهمیت و نقش مدیریت منابع طبیعی و آبخیزداری در افزایش آگاهی عامه و مسئولین، هر چند مختصر، نقش قابل ملاحظه ای دربرنامه ریزی برای مقابله با عوامل کاهنده توان زیستی سرزمین و نهایتا" زندگی و حیات اجتماعی –اقتصادی کشور خواهد گذاشت.

همچنین بازتابی از وضعیت سیمای این منابع با ارزش در سرزمین خشکی مثل ایران و تبیین نقش منابع طبیعی در فراهم کردن سلامت روحی، روانی، زیست محیطی و بستری برای توسعه پایدار، می تواند در توجه شایسته به آن نزد برنامه ریزان، سیاست گذاران و آحاد مردم موثر افتد. از این رو با این نگرش، درادامه این فصل و فصول بعدی به وضعیت منابع طبیعی و جنبه های مختلف اهمیت و نقش منابع طبیعی در حیات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه خواهیم پرداخت.

                                                                                                                  فهرست مطالب

بخش اول: منابع طبیعی جهان در یک نگاه

- جنگل های جهان

- مراتع جهان

- بیابان های جهان

بخش دوم: سیمای عمومی  منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

- جنگل های ایران

- مراتع ایران

- بیابان های ایران

- سیمای عمومی آبخیزهای ایران

بخش سوم: سیمای عمومی استان مرکزی

- تقسیمات سیاسی و موقعیتداستان مرکزی

- جمعیت

- پیشینه تاریخی و فرهنگی استان

- زبان  

- محصولات کشاورزی

- جاذبه های گردشگری

بخش چهارم: سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی

- وسعت استان

- تقسیمات حوزه های آبخیز استان

- آب و هوای استان

- پهنه بندی اقلیمی استان

- سطوح هم دما

- سطوح هم باران

- وضعیت طبقات شیب استان

- وضعیت سیل خیزی و فرسایش استان

- وضعیت کاربری اراضی استان

- پوشش گیاهی استان

- سیمای مراتع استان

 - مراتع استان و تقسیم بندی آنها

- تیپ های عمده گیاهی استان

- گونه های مهم مرتعی استان

- مساحت مراتع استان بر اساس تراکم

- اصلاح و احیای مراتع استان

- سیمای جنگل های استان

- جنگل های طبیعی استان

- ذخیره گاه های جنگلی

- مساحت جنگل های طبیعی و پارک های جنگلی استان

- نهالستان استان

- سیمای بیابان های استان

- گونه های مهم بیابانی استان

- معرفی کویر میقان اراک

- کانون بحران فرسایش بادی

- گیاهان دارویی و محصولات فرعی مرتعی استان

- سیمای آبخیزداری استان

- مشخصات حوزه های آبخیز استان

- منابع آب استان

- یگان حفاظت منابع طبیعی

- پتانسیل های  استان در منابع طبیعی

- تاریخچه اداره کل منلبع طبیعی و آبخیزداری استان (مدیران کل)

بخش پنجم: سیمای منابع طبیعی شهرستانهای  استان

بخش اول: منابع طبیعی جهان در یک نگاه

بدون تردید منابع طبیعی تجدید شونده و وضعیت آن در سیر تحولات اقتصادی،اجتماعی جوامع مختلف جهان پیوسته نقش اساسی و سازنده داشته است.

- جنگل های جهان

مساحت جنگل های جهان حدود 4 میلیارد هکتار است که 29 درصد سطح خشکی ها را می پوشاند. دو سوم جنگل های جهان در نیمکره شمال و یک سوم آن در نیمکره جنوبی قرار دارد. یک سوم از گونه های جنگل های جهانی سوزنی برگ و دو سوم آن پهن برگ هستند.

به استناد آمار و ارقام ارائه شده 3454 میلیون هکتار جنگل در دنیا وجود داشته است که 3220 میلیون هکتار آن جنگل طبیعی به پراکنش زیر تشکیل شده است:

- مراتع جهان

بیشترین سطح خشکی ها در کره زمین به مراتع اختصاص دارد.بر اساس آمار فائو حدود 133/2 میلیارد هکتار مرتع در دنیا وجود دارد. سطح اراضی که مورد استفاده  چرایی دام قرار دارد حدود 5/5 میلیارد هکتار برآورد می شود.

- بیابان های جهان

بیش از 1/6 میلیارد هکتار،معادل 2/47 درصد از سطح کره زمین را سرزمین های خشک و نیمه خشک تشکیل می دهند. تقریبأ 1 میلیارد هکتار از این سطح ،بیابان های خشک با تولیدات بیولوژیکی بسیار ناچیز هستند. بقیه که بالغ بر 1/5 میلیارد هکتار می شود،شامل: منطق خشک و مناطقی با رطوبت بسیار کم است.

 مأخذ:خبرنامه شماره 11روابط عمومی سازمان جنگل ها

بخش دوم: سیمای عمومی منابع طبیعی و آبخیزهای کشور

ایران با مساحت ۱۶۴،۸۱۹،۵۰۰ هکتار دارای 134884365 هکتار منابع طبیعی (85/81 درصد مساحت کشور) شامل 3/14 میلیون هکتار جنگل (8/8 درصد مساحت کشور)، 2،665،067 هکتار بیشه‌زار و درختچه‌زار (6/1 درصد)، 7/84 میلیون هکتار مرتع (3/52 درصد)، 6/32 میلیون هکتار بیابان (1/20 درصد) است و  2/33 میلیون هکتار دیگر را زمین‌های کشاورزی و شهرها و غیره تشکیل می‌دهد. 

جنگل های ایران

جنگل هاي ايران كه 8/8 درصد مساحت كشور را تشكيل مي دهند، از نظر مديريتي به دو گروه جنگل هاي شمال و جنگل هاي خارج از شمال تقسيم مي شوند. جنگل هاي شمال به تمام ناحيه رويشي هيركاني و خزري اطلاق مي شود؛ و جنگل هاي خارج از شمال نيز در 4 ناحيه رويشي ديگر قرار دارند.

جنگل‌های ایران به پنج حوزۀ رویشی تقسیم می‌شود:

۱ـ جنگل‌های هیرکانی یا خزری (شمال)، 1،942،353 هکتار (5/14 درصد).

۲ـ جنگل‌های زاگرس، 6،074،000 هکتار (4/45 درصد).

۳ـ جنگل‌های ایران و تورانی، 4،124،000 هکتار (9/30 درصد).

۴ـ جنگل‌های خلیج فارس و عمانی، 1،088،100 هکتار (1/8 درصد).

۵ـ جنگل‌های ارسباران، 148،700 هکتار (1/1 درصد).  

مراتع ايران

مرتع زميني است با پوشش نباتات طبيعي خودرو كه پوشش گياهي آن غالباً علفي چندساله، بوته اي، بعضاً درختچه اي وبه ندرت داراي درختان پراكنده بوده ودر فصل چرا عرفاً مورد تعليف دام قرار ميگيرد و همچنين داراي كاركردهاي متعددي از قبيل حفظ آب و خاك، ارزشهاي زيست محيطي و در صورت فراهم بودن شرايط يكي از منابع تأمين غذاي دام اهلي و وحوش ميباشد .

^* تراكم تاج پوشش در مراتع متراكم بيش از 50 درصد، در مراتع نيمه متراكم 25 تا 50 درصد و در مراتع كم تراكم 5 تا 25 درصد ميباشد

بيش از 52 درصد از سطح كشور را مراتع تشكيل ميدهند که بیش از 7000 گونه گیاهی در قلمرو آن رشد مییابند

بيابان‌هاي ايران

ايران با 2/1 درصد خشكي هاي جهان، 4/2 درصد پديدههاي بياباني فاقد پوشش و 08/3 درصد مناطق بياباني جهان را در خود جای داده است. 61 درصد از مساحت کشور در اقليم خشك و فراخشك قرار دارد كه 1/3 برابر درصد جهاني (6/19 درصد) است. اگر چه 5/32 میلیون هکتار از اراضی کشور در وضعیت بیابانی قرار دارد، اما در تقسیم بندیهای اکوسیستمی، 7/43 ميليون هكتار آن در زمره اكوسيستم بياباني است. 20 ميليون هكتار از اكوسيستم بيابان تحت تأثير فرسايش بادي است. از این مقدار 4/6 ميليون هكتار در محدوده كانونهاي بحراني است كه در 182 منطقه، 97 شهرستان و 18 استان كشور پراكنده است. چنین شرایطی باعث شده که بيش از 20 درصد مساحت كشور را اراضی بيابانی تشكيل دهند.

در حال حاضر سرانه بيابان در كشور 5/0 هكتار است، در حاليكه سرانه جهاني آن 22/0 هكتار ميباشد.

آبخیز های ایران

حوزه‌هاي آبخيز

حوزه آبخيز عرصه‌اي است كه روان آب ناشي از بارش بر روي آن توسط آبراهه‌ها جمع‌آوري و به يك خروجي نظير رودخانه، آب انباشت، تالاب، در ياچه و دريا هدايت مي‌شود. به عبارتي ديگر حوزه آبخیز تمامی سطحی را در بر می‌گیرد که آب‌های سطحی در آن منطقه به سمت نقطه یا محل مشخصی جریان می‌یابد.

عرصه حوزه‌هاي آبخيز كشور شامل 6 ابرحوزه (بر اساس تقسيمات تمآب، وزارت نيرو) برابر با مساحت كل كشور مي‌باشد، كه هر يك از اين حوزه‌ها خود به حوزه‌هاي كوچك و تا چندين رده نيز كوچكتر تقسيم مي‌شوند. اين شش ابر حوزه عبارتند از: 1- حوزه آبخيز درياي خزر با 7 حوزه كوچكتر،  2- حوزه آبخيز خليج فارس و درياي عمان با 9 حوزه كوچكتر، 3 - حوزه آبخيز درياچه اروميه،  4- حوزه آبخيز فلات مركزي با 9 حوزه كوچكتر،  5- حوزه آبخيز مرزي شرق با 3 حوزه كوچكتر،  6- حوزه آبخيز قره‌قوم.

بر اساس تقسيمات آبخيزداري، عرصه حوزه‌هاي آبخيزداري حدود 125 ميليون هكتار از مساحت كشور را در بر مي‌گيرد. حدود 39 ميليون هكتار باقيمانده از سطح كشور را مناطق بياباني، كويري، باتلاق‌ها، درياچه‌ها، شهرها  و . . . تشكيل داده است.

براساس تقسیم بندی سازمان تحقیقات منابع آب (تماب ) سطح کشور به 6 حزه آبخیز اصلی تفکیک گردیده است(جدول    )

بخش سوم: سیمای عمومی استان مرکزی

تقسیمات سیاسی  و موقعیت استان مرکزی

 استان مرکزی به عنوان پایتخت صنعتی ایران تقریباً در مرکز ایران قرار دارد. بزرگترین شهر و مرکز استان مرکزی کلان ‌ شهراراک می‌باشد. در روزگار کهن این شهر عراق نام داشت که در زمان تسلط اعراب بر ایران عراق عجم نامیده می‌شد که شامل     بسیاری از استانهای همجوار امروزی می‌شد. استان مرکزی با مساحتی معادل 29152 کیلومتر مربع 82/1 درصد از مساحت کل کشور را به خود تخصیص داده است و تقریباً در مرکز ایران بین 32 درجه و 30 دقیقه با عرض شمالی( 48 درجه 57 دقیقه ) تا 51 درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان از شمال به استان‌های تهران، البرز و قزوین، از غرب به استان همدان، از  جنوب به استان‌های لرستان و اصفهان و از شرق به استان‌های تهران، قم و اصفهان محدود است.

بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، استان مرکزی دارای ۱۲ شهرستان، ۲۳ بخش، ۳۲ شهر، ۶۶ دهستان و ۱۳۹۴ آبادی دارای سکنه و ۴۶ آبادی خالی از سکنه‌ است. مرکز این استان شهر اراک است. شهرستانهای این استان عبارت‌اند از: محلات، اراک، ساوه، تفرش، خمین، فراهان، دلیجان، شازند، آشتیان، کمیجان، زرندیه و خنداب.

جمعیت

جمعیت استان بر طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1390 بالغ بر 959/413/1 نفر کمتر از 2 درصد از جمعیت کل کشور بوده است. از این تعداد در حدود 70 درصد شهرنشین  30 درصد روستا نشین میباشند که تبدیل بعضی از روستاها به شهر و نیز مهاجرت روستائیان به شهرها از دلایل عمده آن میباشد.

پیشینه تاریخی و فرهنگی استان:

 استان مرکزی در روزگار هخامنشیان بخشی از ایالت مادها و قسمتهایی از جنوب آن بخشی از سرزمین الیمائیس بشمار میرفته، ایت استان در شمار کوست خوربران یعنی جایی که خورشید از آنجا میرود شامل: عراق، کرمانشاهان، کردستان، همدان و دیگر ولایات غربی ایرانشهر بوده است در تقسیمات کشوری روزگار مغولها،این ناحیه عراق عجم نامیده می شد و در قرن هفتم هجری قمری این منطقه کوهستان یا قهستان(جبال) عراق معروف بوده است.در دوران اولیه شکل گیری شهرهای استان کلیه شهرها بصورت واسطه و رابط میان سه شهر بزرگ همدان،اصفهان و ری عمل می کرده اند.

استان مرکزی بلحاظ فرهنگی و مذهبی یکی از مراکز اصلی تربیت و پرورش اندیشمندان، شعرا، عرفا ، سیاستمداران وبزرگان محسوب میشود که به برکت سخت کوشي و عزت نفس مردمانش توانسته است با پرورش و تربيت انسان هاي شايسته، والا، هوشمند و دانشمندان جاوداني درتمامي عرصه هاي زندگي اجتماعي، سياسي و فرهنگي نقش تعيين کننده اي در هدايت، حمايت و نجات اين سرزمين اسلامي از حساس ترين گردابهاي روزگار داشته باشد.

این استان درسده اخیر، صدف برجسته ترین گوهرهای مرجعیت عالم تشیع بوده و مراجع بزرگی چون قائد عظیم الشان حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ، حضرت آیت الله العظمی اراکی(ره)، آقانورالدین حسینی، ملا احمد نراقی، ملامهدی نراقی و بسیاری از علمای طراز اول ستارگانی بودند که از آسمان این دیار به جهان بشریت روشنی بخشیدند.

همچنین این خطه دامان پرورش بزرگانی همچون شهید دکتر مصطفی چمران، پروفسور دکتر محمود حسابی، فخرالدین عراقی، میرزاحسن آشتیانی، عباس اقبال آشتیانی، میرزاتقی خان امیرکبیر، قائم مقام فراهانی ، دکتر محمد قریب، دکتر محمد خزئلی، استاد علی اکبر فراهانی و . . . در خود جای داده است که از عمده ترین سرمایه های فرهنگی و تاریخی کشور به شمار می روند.

زبان

زبان رایج مردم استان مرکزی فارسی است. در برخی مناطق مانند دهستان رودبار تفرش و قسمتی از روستاهای شهرستان‌های فراهان، خنداب، کمیجان، شازند، اراک، ساوه و زرندیه به زبان ترکی محلی نیز سخن می‌گویند.  در دلیجان و محلات مردم به زبان راجی حرف می‌زنند که ریشه در زبان مادی دارد.  تاتی در روستاهای وفس، فرک، گورچان و چهره‌قان شهرستان کمیجان صحبت می‌شود. در بخش گسترده‌ای از مناطق غربی و جنوبی استان، در مرز لرستان و همدان در شهر های خمین، شازند، خنداب، لکی و لری نیز گویشور دارد که دامنه آن تا اراک نیز کشیده شده‌است.  ترکی خلجی که در خلجستان قم بیشتر گویشور دارد، در روستاهای آشتیان و تفرش نیز گویشورانی دارد. در پاره‌ای از روستاهای شازند، خرقان و ساوه که ارمنی نشین‌اند و نیز در بخشی از شهر اراک که تا چند دهه قبل ارمنی نشین بود، زبان ارمنی نیز صحبت می‌شود.

محصولات کشاورزی

چشم‌اندازی از گلخانه‌های شهر محلات           انار پوست سیاه ساوه                           پرورش گل در شهر محلات

به طور کلی ۱۹درصد از مساحت استان مرکزی اراضی کشاورزی است. محصولات کشاورزی استان شامل گندم، جو، آفتابگردان، حبوبات، پنبه، چغندرقند، گوجه فرنگی، پیاز، انگور، خشکبار، سبزیجات، انار، طالبی، هلو، پسته، بادام و گردو می‌باشد.

از مهمترین قابلیت‌های کشاورزی در استان مرکزی می‌توان به تولید گل و گیاه اشاره کرد. سطح زیر کشت گل و گیاهان زینتی در این استان هزار و ۹۱ هکتار است که از این میزان ۳۷۱ هکتار به صورت گلخانه و بقیه در فضای باز است. شهرستان محلات در این استان که به عنوان قطب تولید گل و گیاهان زینتی کشور مطرح است، بیشترین سطح زیر کشت گل و گیاه را به خود اختصاص داده‌است. ایستگاه ملی تحقیقات گل و گیاهان کشور در شهرستان محلات قرار دارد که هدایت فنی و علمی و پشتیبانی مالی تحقیقات گل کشور در ۷ سایت، لاهیجان، تنکابن، ورامین، کرج، جیرفت، دزفول و اصفهان بر عهده این ایستگاه می‌باش.

از دیگر محصولات کشاورزی استان تولید لوبیا است که بیش از ۹۰٪ آن در شهرستان خمین کاشت می‌شود. به همین سبب استان مرکزی به عنوان یکی از قطب‌های تولید لوبیا در کشور مطرح بوده و ایستگاه ملی تحقیقات لوبیای کشور در این استان و در شهرستان خمین قرار دارد

انار از دیگر محصولات کشاورزی استان است که در شهرستان ساوه تولید می‌شود. شهرستان ساوه بهترین نوع انار در کشور را تولید می‌کند و محصول آن شهرتی جهانی دارد، به صورتی که در دنیا به یک برند معتبر تبدیل شده‌است. سالانه ۷۸۰ نووع انار در ساوه تولید می‌شود تولید پسته ارگانیک از دیگر محصولات کشاورزی استان است که در شهرستان زرندیه کاشت می‌شود. استان مرکزی مقام ششم تولید پسته کشور را داراست و بزرگترین باغ تولید پسته ارگانیک کشور در این استان قرار دارد.

جاذبه‌های گردشگری استان

شهرستان شازند: امامزادگان سهل بن علی،طالب بن علی، جعفربن علی،فضل بن جعفر آستانه علوی، منطقه تفریحی دوخواهران آستانه، باغ های عروسانه آستانه، کوه قروقدر آستانه، حمام حاج ربیع آستانه و ... چشمه بلاغ حک، سراب عمارت

شهرستان خنداب: امامزاده مسعود خنداب، رودخانه قره چای (شراء)، تالاب آق گل، باغ های خنداب، کوه سر تخت، چشمه سلاله، چشمه علی گذر، حمام مصطفوی، باغ دهنو، روستای تاریخی درمن، امامزاده شاهور، امامزاده دیزآباد، قبرستان تاریخی هفت برادران

شهرستان کمیجان: غار قلعه جوق، غار وفس، امامزاده محمد عابد، تپه باستانی چهل گزی و روستای هدف گردشگری وفس

شهرستان آشتیان: قلعه تاریخی مستوفی الممالک، خانه معتمدالایاله

شهرستان اراک: مسجد و مدرسه سپهداری، روستای تاریخی هزاوه (زادگاه امیرکبیر)، حمام تاریخی و موزه چهارفصل، بازار اراک، چشمه چپقلی، مقبره شاه قلندر انجدان و...

شهرستان تفرش: آرامگاه پروفسور حسابی، امامزاده در بی بی، مقبره ابوالعلی، مسجد جامع شش ناو، چشمه‌های آب معدنی گراو، آب انبار بلور، تکیه زاغرم تفرش و...

شهرستان خمین: منزل امام خمینی، قلعه سالار محتشم، امامزاده ابوطالب، مسجد جامع خمین حمام تاریخی روستای لکان و بوستان کوه بوجه و...

شهرستان ساوه: مناره و مسجد جامع ساوه ٫ قلعه دختر ساوه، پل سرخده، کاروانسرای باغ شیخ، تپه تاریخی آوه، قاعه الویر، امامزاده سید اسحاق

شهرستان محلات: سرستون‌های آتشکده خورهه، غار آزادخان، چشمه وزوان، مسجد جامع محلات، امامزاده ابوالفضل، مجتمع آب گرم محلات و مراکز تهیه گل و گیاه.

شهرستان دلیجان: غار چال نخجیر، کاروانسرا و پل شاه عباسی (دوهک)، سد پانزده خرداد، مجموعه تاریخی نراق، امامزاده یحیی نراق و...

شهرستان زرندیه: یخچال مهدی آباد، مسجد اعظم چلسبان، آبشار چناقچی علیا، امامزاده منصور ابن موسی بن جعفر، مقبره اشموعیل نبی، امامزادگان اهلعلی و سهلعلی (سید باوقار)، کبوترخانه خورآباد، کلیسای حضرت مریم چناقچی و...

شهرستان فراهان: دارای تکیه تاریخی و امزاده احمد ابن علی

بخش چهارم: سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی

تصویر ماهواره ای استان

وسعت استان

 استان مرکزی با دارا بودن سطحی حدود 29152 کیلومترمربع، در مرکز کشور ایران اسلامی واقع گردیده ، که طبق آخرین تقسیمات کشوری مشتمل بر 12 شهرستان، دارای اقلیم‏های متفاوت و پوشش گیاهی مختلف و متنوع  می‏باشد.

تقسيمات حوزه هاي آبخیز استان

اين استان داراي 2 حوزه اصلي (بر اساس تقسيمات جاماب)، 4 حوزه فرعي، 7 زير حوزه اصلي و 14 زير حوزه فرعي مي باشد ، از حوزه های سدی استان می توان به سد الغدیر ، سد کمال صالح ، سد پانزده خرداد ، سد دز وسد کرخه اشاره نمود

.

آب و هوای استان

آب و هوای نیمه بیابانی:

استان مركزي از يك طرف در كوير مركزي و از طرف ديگر در محل زاويه چين خوردگي البرز وزاگرس واقع شده است. حدود 38 درصد مساحت استان مركزي در منطقه نيمه بياباني بين كوهسـتان و بيـابان قرار دارد. تراکم جمعیت دراین نواحی نسبتاً زیاد است این نوع آب و هوا را می توان در ساوه و زرندیه دید.

آب و هوای معتدل کوهستانی:

تقریباً نیمی از مساحت استان را این نوع آب و هوا در برگرفته، بیشترین مراتع متوسط استان مرکزی دراین ناحیه قرار گرفته است که پوشش گیاهی آن غنی تر و دوره رشد گیاهان نیز طولانی تر از نواحی دیگر است. دراین نواحی امکان زراعت دیم غلات و همچنین امکان تجدید پوشش گیاهی جنگلی در نقاطی که خاک مناسبی دارند وجود دارد این نوع آب وهوا را در شهرستانهای اراک، خمین، تفرش و محلات می توان مشاهده کرد.

پهنه بندی اقلیمی استان با استفاده از روش دو مارتن

سطوح هم‏دما
 طبق آمار میانگین دمای 30ساله و بر اساس نقشه ارائه شده‏ی ایستگاههای هوا شناسی، متوسط دما در سطح استان حدود 13 درجه سانتیگراد و حداقل و حداکثر بترتیب دمای سالانه 9 و 18درجه سانتیگراد می باشد .
منطقه استان مرکزی با توجه به موقعيت جغرافيايي، از يك طرف در زمستان تحت تأثير جريان‌هاي جوي مدیترانه ای و در تابستان تحت تاثیر جریانات دریای سرخ قرار دارد

سطوح هم ‏باران

طبق آمار میانگین بارندگی 30ساله و بر اساس نقشه ارائه شده‏ی ایستگاههای هوا شناسی، متوسط بارندگی سالانه استان 284.3میلمتر و حداکثر و حداقل بارندگی استان بترتیب 150 و 550 می‏باشد. بر این اساس نواحی شمال شرق استان منطقه کم باران، نواحی جنوب غربی از ماکزیمم بارندگی برخوردار است.

وضعیت طبقات شیب استان

وضعیت سیل خیزی و فرسایش استان

             نقشه حوزه هاي سيل خيز استان                                             نقشه سيماي فرسايش استان مركزي

وضعیت کاربری اراضی استان مرکزی

نقشه کاربری اراضی استان مرکزی

پوشش گیاهی استان
 براساس نقشه پوشش گیاهی استان 9.4 درصد از سطح کل استان مراتع با تراکم کم  ، 35.4 درصد با تراکم متوسط ، 15.53 درصد مراتع متراکم و 0.82 درصد از سطح استان کویر و شوره زار می باشد

سیمای مراتع  استان مرکزی

مراتع استان و تقسیم بندی آنها

مرتع (Range) زمینی اعم از کوه و دامنه و مسطح، با گیاهان خودرو است که پوشش گیاهی آن اغلب علفی و بوته‌ای و درختچه‌ای و یا به صورت پراکنده شامل درخت است و منبع غذا برای دام اهلی و حیات وحش به شمار می‌رود.

سطح  مراتع استان:  وسعت مراتع استان حدود 1764339هكتار می باشد که در سه وضعیت خوب، متوسط و فقیر طبقه بندی می شود.

1- مراتع خوب:

وسعت مراتع خوب و متراکم استان در حدود 466879 هكتار با توليد 500 كيلو گرم علوفه در سال بوده و بیشتر در مناطقی از شهرستانهای شازند، خمین، تفرش، خنداب و آشتیان پراکنده می باشد. 

2- مراتع متوسط:

وسعت مراتع خوب و نیمه متراکم استان در حدود 1129013هكتار با توليد 134 كيلوگرم علوفه در سال بوده و بیشتر در منطقی از شهرستانهای اراک، زرندیه، ساوه و سایر شهرستانها گسترش یافته اند.

3- مراتع فقير:

این نوع مراتع که عمدتاً دارای پوشش کمتر از 25 درصد می باشد با مساحتی بالغ بر 168447هكتار و با توليد 30 كيلوگرم علوفه در سال در اکثر نقاط استان پرکنده اند.

منبع : طرح تعادل دام و مرتع استان مرکزی

مراتع ییلاقی بیشترین مساحت مراتع استان معادل 6/46 درصد و مراتع قشلاقی کمترین مساحت 4/16 درصد را تشکیل و مراتع میانبند 8/36 درصد از مراتع استان را تشکیل می دهد .

میزان کل تولید علوفه مراتع در حدود300000 تن می باشد که تولید قابل برداشت آن 150000تن برابر 3/67753 تن TDN مجاز می باشد که جوابگوی 855055 واحد وامی برای مدت 4 ماه از سال خواهد بود.

تيپ های عمده گياهي استان

بر اساس مطالعات صورت گرفته پوشش گياهي مراتع استان مركزي در سطحي حدود 94/1 ميليون هكتار عرصه هاي مراتع و بيابانها 48 تيپ گياهي وجود دارد. جدول شماره     نشان دهنده نوع اين تيپ مي باشد.

تيپ گياهي Artemisia sieberi-Stipa barbata مساحتي بالغ بر 370842 هكتار، بيشترين سطح را در مراتع استان به خود اختصاص داده است و در سطح وسيعي از مناطق استپي و نيمه استپي گسترش دارد.

گونه های مهم  مرتعی استان :

درمنه دشتي - درمنه كوهي - شال دم  - انواع گون ها - جارو - ورك - شيرسگ - كلاه ميرحسن - سرپوشك - خار گوني - علف پشمكي - چوبك - گل گندم - خارشتر - مرغ - اسپند - پرند - كاروانكش - چاودار - گنگر - بومادران - جو پيازدار - باريجه - اويشن - گل ماهور- ذوله - گلرنگ وحشي - علف گندمي – آگروپایرون _ انواع بروموس

همچنين بر اساس مطالعه تهيه نقشه پوشش گياهي توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري كشور، مراتع استان در سطحي معادل 888/761/1 هكتار شامل 275761 هكتار مراتع متراكم (درصد پوشش گياهي بيش از 50 درصد) 537/033/1 هكتار مراتع نيمه متراكم (درصد پوشش گياهي از 25 تا 50 درصد) و 544/452 هكتار مراتع كم تراكم درصد پوشش گياهي كمتر از 25درصد مي شود.

مطابق با مطالعات و برآوردهاي كارشناسي انجام شده در طرح تعادل دام و مراتع توليد علوفه استان بالغ بر 300 هزار تن برآورده شده كه از اين ميزان 150 هزار تن آن قابل برداشت است و 150 هزار تن ديگر آن بايستي براي حفظ آب و خاك و بقاي نسل گياهان در عرصه باقي بماند كه در عمل چنين نيست علاوه بر آنكه تمام علوفه مذكور هر ساله چرا ميگردد وزن لاشه دام نيز كاهش مي يابد.

مساحت مراتع استان بر اساس تراکم

-          مراتع كم تراكم: درصد پوشش گياهي كمتر از 25 درصد 

-          مراتع نيمه متراكم: درصد پوشش گياهي 50-25 درصد

-          مراتع متراكم : درصد پوشش گياهي بيش از 50 درصد

تعداد خانوار وابسته به مراتع در حدود 37000 میباشد بنابر این با توجه به سطح مراتع سرانه هر خانوار بهره برداری52 هکتار و سرانه دام برای هر خانوار 50 واحد دامی است. محصولات فرعی مراتع استان شامل کتیرای سفید ، زرد وگیاه باریجه با تولید سالیانه حدوده 5 تن

اصلاح  و احیاء مراتع:

عملیات اصلاح و احیای مراتع شامل: کپه کاری، کشت مستقیم گیاهان علوفه ای(یونجه)، قرق مراتع، ذخیره نزولات آسمانی، تبدیل دیمزاره های کم بازده، تأمین آب شرب بهداشتی دام( آبشخوار، آب انبار، چاه مالداری، تلمبه بادی) و...

سیمای جنگل های استان مرکزی

جنگل های طبیعی استان مرکزی

سطح جنگلهای طبیعی استان مرکزی بیش از 15هزار هکتار می باشد و با قرار گرفتن در دو ناحیه رویشی ایرانی - تورانی و همچنین زاگرسی تنوع اقلیمی منحصر به فردی دارد.

جنگلهای طبیعی استان مرکزی با گونه های درختی و درختچه ای مثل: بلوط ایرانی، بادامچه، پسته وحشی، ارژن، سماق و... اثرات زیست محیطی غیر قابل قیمت گذازی در ترسیب کربن، تولید اکسیژن، جذب آب، حفاظت از خاک و مهمتر از همه در حفظ زیستگاه گونه های جانوری دارد.

ذخیر‌گاه‌های جنگلی

ذخیره‌گاه جنگلی، قسمتی از جنگل است که به دلیل داشتن گونه‌های گیاهی نادر یا در خطر انقراض یا داشتن رویشگاه خاص، با سیم خاردار یا فنس (fence) یا نظایر آن محصور و محافظت شده است تا از انقراض گونه یا تخریب رویشگاه جلوگیری شود. ذخیره‌گاه جنگلی عرصه‌ای جنگلی است که به دلایل بوم‌شناختی (اکولوژیک) و یا دخالت‌های انسانی دچار آسیب شده و با خطر انقراض یک یا چند گونه جنگلی روبه‌رو است. با توجه به این که چنین پدیده‌ای نابودی تنوع زیستی را در زیست‌کره به دنبال خواهد داشت لازم است با هدف جلوگیری از چنین اتفاقی، برنامه‌ای را برای حفاظت از این مناطق و به منظور استمرار زادآوری اجرا کرد. این برنامه در دو بخش سازمان‌دهی می‌شود: 1- پایش (کنترل) حفاظتی و حمایتی، 2- مدیریت عملیات اجرایی.

با توجه اهمیت اکولوژیکی بخشی از عرصه های جنگلی استان این مناطق در قالب ذخیره گاه جنگلی تحت مدیریت قرار گرفته است که شامل:
1- ذخیره گاه جنگلی بلوط واقع در شهرستان شازند به مساحت 210 هکتار
2- ذخیره گاه جنگلی سماق واقع در شهرستان شازند  به مساحت 75 هکتار

3- ذخیره گاه جنگلی  بنه واقع  در شهرستان تفرش  به مساحت 20 هکتار

          ذخیره گاه جنگلی بنه شهرستان تفرش                                 ذخیره گاه جنگلی سماق شهرستان شازند

مساحت جنگل های طبیعی و پارکهای جنگلی

 جدول   سطح جنگل های طبیعی

پارک های جنگلی  دست کاشت استان  مرکزی

1-      پارك جنگلي شهيد باهنر اراک :با وسعت 212 هكتار (واگذاري به شهرداري اراك در سال 1384)

2-      پارك جنگلي كرك (فدک) اراک :با وسعت 130 هكتار

3-       پارك جنگلي 15خرداد دليجان: با وسعت حدود 129 هكتار(واگذاري به شهرداري دليجان در سال 1384)

4-       پارك جنگلي شهيد چمران ساوه: با وسعت100 هكتار(واگذاري به شهرداري ساوه)

5-       پارك جنگلي ولايت خمين:  با وسعت 100 هكتار (30هكتار جنگلكاري شده)

6-      پارك جنگلي بوجه خمين : با وسعت 65 هكتار(واگذاري به شهرداري خمين در سال 1384)

7-       پارك جنگلي شهيد رجايي: با وسعت 50 هكتار

8-      پارك جنگلي كوه آشتيان :با وسعت 50 هكتار

9-      پارك جنگلي آشتيان :با وسعت 37 هكتار(واگذاري به شهرداري آشتيان در سال 1384)

10-  - پارك جنگلي چپقلي اراك :با وسعت 35 هكتار

مساحت کل پارکهای جنگلی استان بیش از 1556 هکتار می باشد که بیش از 1000 هکتار آن جنگلکاری شده است.

نهالستان استان مرکزی

به منظور خود کفائی استان در امر تولید نهال مورد نیاز جنگلکاری و در راستای توسعه فضای سبز اداره کل منابع طبیعی استان مرکزی در سال 1362 اقدام به احداث نهالستانی به مساحت 27 هکتار در کیلومتر 5 جاده اراک – فرمهین و در کنار پارک جنگلی شهید رجایی نمود که هر ساله به طور متوسط  ظرفیت تولیدحدود 2 میلیون اصله نهال از گونه های مرغوب و سازگار با شرایط آب و هوایی استان دراین نهالستان وجوددارد. 

انواع نهال هاي توليدي: سرو خمره اي، سرونقره اي، كاج تهران، كاج سياه ،اقاقي ، زبان گنجشك ، افرا، صنوبر، كاتالپا ، كبوده، گردو ، بادام، چنار ، ارغوان‌ ، عرعر، درختچه هاي زينتي   

سیمای بیابان های استان

استان مرکزی با مساحت بالغ بر2940000 هکتار دارای بیش از  1900000 هکتار از عرصه‌های ملی می باشد که  یکی از 18 استان بیابانی کشور است. در این شرایط اقلیمی، بهره‌برداری‌های غیراصولی، ازدیاد دام نسبت به ظرفیت مرتع، تبدیل اراضی مرتعی به دیم‌زارهای کم بازده و چرای خارج از فصل باعث شده است  25درصد مساحت کل استان را بیابان تشکیل داده است :­که از این میزان 16درصد در شهرستان ساوه ( با مساحت 80 هزار هکتار است)   و 10  درصد در شهرستان­ اراک ( با مساحت 50 هزار­هکتار است)و  6 درصد در شهرستا­ن محلات (با مساحت 30 هزار هکتار است)55 درصد درشهرستان زرندیه(  با مساحت 270 هزار هکتار است)و 8 درصد در شهرستان کمیجان  (بامساحت 40 هزار هکتار است)و 2 درصد در شهرستان دلیجان و 2 درصد در شهرستان خنداب  قرار دارد، که در مجموع حدود 490 هزار هکتار بیابان در استان وجود دارد .

گونه های بياباني: انواع گياهان شورپسند و شورروي- قره داغ(قهرمان كوير) - انواع اسفناج هاي وحشي (آتريپلكس ها ) - جارو - درمنه - خار شتر

معرفی کویر میقان

در  استان مرکزی کویر میقان و دریاچه فصلی آن به عنوان عارضه طبیعی وجود دارد. که در گذشته ای نه چندان دور فرسایش  بادی ناشی از آن به شکل حاد تهدید حرکت شن­های روان در منطقه­،  مردم روستاهای اطراف را به مخاطره می انداخته و فعالیت­های تولیدی کشاورزی, دامداری وصنعتی  را تحت الشعاع قرار می­داده است

موقعيت و ويژگي­هاي کویر میقان

كوير ميقان با مختصات  ً35 َ12 ْ34 تـــا  ً30 َ19 ْ34 ­ عرض و  ً15 َ41 ْ49  تا ً00 َ53 ْ49  طول شرقي کویر میقان اراک با مساحتی بالغ بر 50 هزار هکتار و با مساحت آبگیری بالغ بر 12 هزار هکتار در 20 کیلومتری شمال شهر اراک مرکز استان واقع است و حوضه آبخيز بسته ميقان به وسعت 5440 كيلومتر مربع می­باشد .

كانون بحراني فرسايش بادي در استان مركزي

هسته فرسایش بادی  میقان اراک

یکی از هسته های فعال فرسایش بادی در استان مرکزی در شمال شرقی کویر میقان اراک فعال است. این هسته به علت نوع ذرات پایه یکی از خطرناکترین هسته های فرسایش بادی کشور است چرا که جنس ذرات این چشمه از نوع پایه سولفاته است که با نفوذ در ریه های شهروندان سبب ایجاد اسید سولفوریک می شود.

با بررسي هاي بعمل آمده در اين استان يك كانون با مساحت 11865هكتار شناسائي شده است با توجه به اينكه منطقه برداشت در نزديكي منطقه رسوب مي باشد لذا منطقه حمل مشاهده نگرديده است. محدوده كانون در كنار كوير ميقان واقع و گونه گياهي قره داغ از شاخصهاي اكولوژيكي آن محسوب ميشود و متوسط ارتفاع از سطح دريا1650 متر ميباشد

گیاهان دارویی و محصولات فرعی مرتعی

استان مرکزی به دلیل قرار گرفتن در زاویه برخورد دو رشته کوه البرز و زاگرس دارای شرایط آب و هوایی متنوعی می باشد و همین امر موجب تنوع گیاهی بالایی در نقاط مختلف استان گردیده است. بر اساس مدارک و استناد مکتوب علمی تاکنون بیش از 1200 گونه گیاهی در استان جمع آوری و در هر باریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی نگهداری می شوند. حاصل این جمع آوری ها و تطبیق آنها با منابع مکتوب و اطلاعات دارویی خبرگان محلی و عطاری های استان بیش از 227 گونه گیاه دارویی را در سطح کل استان نشان داد. از این تعداد 125 گونه که در 205 جنس و 38 تیره طبقه بندی گردیده بودند، در کرتهایی به ابعاد 3×4 متر در کلکسیون گیاهان دارویی در ایستگاه علی آباد واقع در 3 کیلومتری شهراراک، کشت گردیدند. روش آبیاری از نوع غرقابی و برای کوددهی از کود پوسیده حیوانی استفاده شد. خانواده های نعناعیان (Labiatae) با تعداد 28 گونه، آفتابگردان (Composite) با تعداد 17 گونه، چتریان (Apiaceae) با تعداد 15 گونه، (Leguminosae) با تعداد 5 گونه و گل رز (Rosaceae) با تعداد 7 گونه و تیره چتریان با تعداد 7 گونه بیشترین گونه های گیاهان دارویی را در کلکسیون به خود اختصاص می دهند.              

سیمای آبخیزداری استان

حوزه آبخیز عرصه‌ای است که رواناب ناشی از بارش بر روی آن از طریق آبراهه‌ها جمع‌آوری و به یک خروجی نظیر رودخانه، آ‌ب‌اَنباشت، تالاب، دریاچه، دریا هدایت می‌شود .به عبارت دیگر حوزه آبخیز، تمامی سطحی را در بر می‌گیرد که آب‌های سطحی در آن منطقه به سمت نقطه یا محل مشخصی جریان می‌یابد. امروزه در مطالعات کشاورزی و منابع طبیعی و آمایش سرزمین، حوزه‌های آبخیز را واحد برنامه‌ریزی در نظر می‌گیرند.

مشخصات حوزه های آبخیز استان

در استان مركزي هشت حوزه آبخيز وجود دارد كه حوزه قره چاي و كوير كاشان به ترتيب بيشترين و كمترين مساحت را به خود اختصاص داده اند از ميان حوزه هاي موجود تنها كوير ميقان به طور كامل در استان قرار دارد و مابقي در استانهاي ديگر نيز گسترش دارد.

منابع آب (سطحي و زير سطحي)

از نظر منابع آب ، وضعیت نسبی استان مرکزی بویژه در زمینه های آبهای زیر زمینی قابل توجه است . براساس مطالعات انجام شده ، در حال حاضر مقدار آب استحصال شده از طریق رودخانه ها ، قنوات ، چشمه سارها ، چاه های عمیق و نیمه عمیق حدود 4/2 میلیارد متر مکعب است که حدود 70% آن به مصارف شرب و کشاورزی می رسد .

آبهای زیر زمینی که از طریق چاه های عمیق و نیمه عمیق ، چشمه ها و قنوات بهره برداری می شود ، در مجموع بیش از 2/2 میلیارد متر مکعب ذخیره آبی کل استان را تشکیل می دهند ، از پر آب ترین چشمه های موجود در استان ، چشمه عمارت ، چشمه عباس آباد سربند ، چشمه پنجه علی ، چشمه اسکان ، چشمه انجدان و چشمه محلات را می توان نام برد.

رودهای جاری در استان مرکزی با میزان آبدهی متفاوت و متغیر در طول سال ، نیز از منابع مهم آب این استان بوده و آبدهی آنها سالانه حدود 270 میلیون متر مکعب برآورد شده است. مهم ترین رودهای استان که در حقیقت شریانهای اصلی آن محسوب  می شوند، عبارتند از : قره چای که از ارتفاعات سربند سرچشمه  گرفته و به مسیله قم می ریزد ، قمرود ( اناربار ) که از کوه های لرستان سرچشمه می گیرد و به مسیله قم می ریزد ، قره کهریز که از کوه هایی به همین نام سرچشمه گرفته و به کویر میقان می ریزد و شهراب که از کوه های تفرش سرچشمه می گیرد و به کویر میقان می ریزد.

یگان حفاظت منابع طبیعی                         

برای محافظت از منابع طبیعی، جدا از فعالیت‌های فرهنگی و اطلاع‌رسانی به مردم، لازم است در مواردی که این اقدامات نتیجه نمی‌دهد با قاطعیت جلو سودجویان گرفته شود. برخی به دلایل مختلف با تصرف اراضی ملی و یا الحاق آن به زمین‌های خود، سعی می‌کنند زمین و عرصۀ جنگل و مرتع و ساحل دریا را که جزء منابع ملی است، تصاحب کنند که مقابله با این گونه اقدامات وظیفه حفاظت محسوب می‌شود و مسؤولیت آن بر عهدۀ «یگان حفاظت منابع طبیعی» است. در اجراي ماده 179 قانون برنامه پنجساله سوم و دستورالعمل تشكيل يگان حفاظت در دستگاههاي كشوري، مصوب   5/4/79  مقام معظم  رهبري  و فرماندهي كل قوا، يگان  حفاظت  در این اداره کل در سال 1385 تشکیل گردید.

در سال‌های اخیر محافظت از منابع طبیعی تشدید شده است و در صورت مشاهده تعرض به اراضی ملی، ساخت و سازهای صورت گرفته در آن، با هماهنگی مسؤولان قضایی و انتظامی تخریب می‌شود. حوزۀ عملیاتی واحدهای اجرایی حفاظت از جنگل‌ها و مراتع استان به مساحت  2120000 هکتار دارای 12  اداره منابع طبیعی در شهرستان‌ها،  است

تلفن رایگان و کشوری «امداد جنگل و مرتع» با شمارۀ 1504 آمادۀ دریافت هر گونه گزارش تخریب جنگل و تجاوز به منابع طبیعی و وقوع آتش‌سوزی است.

پتانسیل های استان در منابع طبیعی

1- تولید سالیانه حدود 300 هزار تن علوفه رایگان در عرصه های مراتعی که تولید 50 درصد گوشت تولیدی از دام سبک استان به همراه سایر تولیدات دامی مثل شیر ، پشم ، پوست از ملموس ترین تولیدات مراتع هستند .

-اشتغال و امرار معاش حدود 37000 خانوار بهره بردار و حدود 10 درصد جمعیت استان از مراتع

2- وجود رویشگاههای مطالعه شده حدود 100 هزار هکتار گیاهان صنعتی باریجه و کتیرا که سالیانه می توانند تولیدی حدود 20 تن داشته و اشتغال موقت 2000 نفر روز را به دنبال داشته باشد .

3- از حدود 8000 گونه گیاهی شناسایی شده در کشور حدود 1200 گونه آن در استان مرکزی رویش دارد . تنوع این تعداد گونه خیلی زیاد است بصورتیکه از شورپسندترین گونه گیاهی دنیا ( مثل هاکولنموم ) تا رویشگاه جنگلی بلوط و حتی پایه هایی دست کاشت از جنگلهای شمال ( توسکای ییلاقی ) در استان وجود دارد .

-227 گونه از این تعداد گیاهان ، دارویی هستند که مطالعات شناسایی آنها توسط مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان انجام شده است .

4- وجود 2250 هکتار پارک جنگلی و جنگلکاری های انجام شده در دو دهه گذشته

5- وجود حدود 300 هکتار ذخیره گاه جنگلی ( که ارزش ژنتیکی فراوان دارند ) شامل ذخیره گاه های بلوط شازند ، بنه تفرش ، سماق شازند

6- وجود حدود 15000 هکتار جنگلهای طبیعی ناحیه رویشی ایران – تورانی بصورت پراکنده و در اکثر شهرستانهای استان

7- وجود بیش از 2 میلیون هکتار اراضی ملی و موات استان ( حدود دو سوم کل استان ) که بایستی به لحاظ ارزش های زیست محیطی و تولیدی مطابق قرآن ، شرع و قوانین مملکت حفظ شده و به احسن وجه مورد استفاده قرار گیرند . تاکنون مالکیت دولت در نزدیک به 8/1 میلیون هکتار تثبیت شده و بیش از 130 هزار هکتار از این اراضی برای توسعه بخش های کشاورزی ، صنعت و خدمات مورد استفاده قرار گرفته است .

8- متوسط بارندگی استان 280 میلی متر بوده که حدود 6/1 میلیارد مترمکعب رواناب تولید می کند که با افزایش پوشش های گیاهی جنگلی ، مرتعی و بیابانی و عملیات بیومکانیکی و مکانیکی آبخیزداری حجم قابل ملاحظه ای از این رواناب قابل کنترل و استفاده مجدد در بخش کشاورزی خواهد بود . مطالعات پایه سیمای فرسایش ، کاربری اراضی و سیل خیزی در کل سطح استان تهیه و زمینه مناسبی جهت برنامه ریزی در سطح حوزه های آبخیز فراهم نموده است .

در سطح حدود 1 میلیون هکتار از حوزه های زیر پوشش عملیات اجرایی آبخیزداری تهیه و حدود 930 هزار هکتار از این حوزه های زیر پوشش عملیات اجرایی آبخیزداری قرار گرفته و زمینه های مناسبی جهت کنترل و تغذیه رواناب های سطحی و کاهش خسارات ناشی از سیل و خشکسالی بوجود آمده است . بارندگی بسیارشدید انجام شده در سنوات گذشته ( بطور مثال بارندگی 24 ساعت سال 1388 در تفرش ) گویای تاثیر اقدامات آبخیزداری در سطح استان می باشد.

9- پتانسیل بیابانهای استان بصورت تهدیدی در گذشته امروز به فرصت های تولیدی و گردشگری تبدیل شده اند . چرا که کانون بحرانی فرسایش بادی کویر میقان ( یکی از 168 قانون بحرانی کشور ) کاملاً مهار شده است .

10- در گذشته نه چندان دور وجود حدود 7500 هکتار صنوبرکاری در سطح استان بوده که اکنون 2000 هکتار کاهش سطح داشته اند . اما به معرفی گونه های سریع الرشد صنوبر که در یک بازده زمانی 7-6 ساله برای صنایع قابل استفاده هستند و نسبت به گونه های بومی کم توقع تر و مقاوم تر هم می باشند از برنامه چهارم به بعد به عنوان یکی از پتانسیل های مهم استان می توان یاد کرد .

11- وجود 2 ایستگاه مادری تولید بذور گیاهان مرتعی در استان که سالیانه حدود 40 تن بذر برای اصلاح و توسعه مراتع تخریب شده تولید می نماید .

12- وجود نهالستان تولید درختان جنگلی که سالیانه حدود یک میلیون نهال ظرفیت تولیدی دارد .

13- حدود 600 هزار هکتار طرحهای مرتعداری با مشارکت اداره کل منابع طبیعی و بهره برداران و مرتعداران در سطح استان در حال اجرا است .

14- وجود سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان ، NGO های فعال زیست محیطی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی و ایستگاههای تحقیقاتی ، دانشگاههای دولتی ، آزاد و پیام نور با داشتن رشته های مرتبط با منابع طبیعی فرصت بسیار مناسب و خوبی است .

15- تربیت مشاوران و پیمانکاران مجرب طی چند سال گذشته ، اجرای پروژه های در سطح عالی و بی نظیر از لحاظ مقابله با بیابان زایی ، آبخیزداری ، مرتعداری و در کل تجارب ارزشمند بدست آمده در دو دهه اخیر قابل توجه است .

16- علاوه بر همه اینها و از همه اینها مهمتر ارزش های زیست محیطی منابع طبیعی استان است که به لحاظ وجود شیب این اراضی بطرف اراضی کشاورزی ، روستاها و شهرها ، ضمن آنکه کلیه خطرات ناشی از حرکت سیلاب توسط گیاهان در این اراضی کنترل می شود ، بعنوان زمینه های اصلی برای جذب و تغذیه سفره آبهای زیر زمینی ، کنترل فرسایش خاک می باشند و لذا بعنوان بستر حیات و توسعه پایدار باید از منابع طبیعی نام ببریم .

تاریخچه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان (مدیران کل)

بخش پنجم: سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان های استان مرکزی

سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان اراک

موقعیت جغرافیایی و مساحت شهرستان:

کلانشهر اراک بزرگترین شهر و مرکز استان مرکزی می باشد. مساحت شهرستان 56/4066 کیلومتر مربع بوده که حدود 82/310425 هکتار از این مساحت را اراضی ملی و موات تشکیل(72 درصد) داده حدود 93/115306 هکتار اراضی مستثنیات، مستحدثات و  باغات (28 درصد) می باشد.

موقعیت شهرستان:

شهرستان اراک در مدار 33درجه و15دقیقه تا  34 درجه و 5 دقیقه عرض و  49درجه و 20 دقیقه طول جغرافیایی قرار دارد.

حدود اربعه شهرستان :

شمال :محدود است به شهرستان فراهان و روستاهای تابعه

جنوب: محدود است به شهرستان خمین و سربند و روستاهای تابعه

شرق : محدود است به شهرستان خمین و محلات و روستاهای تابعه

غرب : محدود است به شهرستان خنداب و روستاهای تابعه

تقسیمات کشوری:

بر اساس تقسیمات کشوری سال 85  شهرستان اراک دارای 6 شهر ، 3 بخش ، 11 دهستان و 110 آبادی دارای سکنه و 7  آبادی خالی از سکنه می باشد.

جمعیت شهرستان:

جمعیت شهرستان بر طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1390 بالغ بر 599634 نفر می باشد.

جغرافیای اقلیمی:

شهرستان اراک دارای آب و هوای نیمه خشک سرد، با میانگین بارش سالانه 6/312 میلیمتر و میانگین دمای سالانه 8/13 درجه سانتی گراد می باشد.

وضعیت فرسایش پذیری شهرستان

وضعیت سیل خیزی شهرستان  اراک

وضعیت اقلیم  شهرستان  اراک

سیمای پوشش گیاهی

اراضی ملی شهرستان اراک شامل 182493 هکتار مرتع، 53542 هکتار اراضی بیابانی و 433 هکتار اراضی جنگلی می باشد

وضعیت پوشش گیاهی   شهرستان  اراک

مراتع شهرستان به سه وضعیت زیر تقسیم می شود:

مراتع خوب: به وسعت 55619 هکتار در جنوب غربی تا غرب و شمال غرب اراک با میانگین تولید حدود 100-150 کیلوگرم در هکتار

مراتع متوسط: به وسعت 120050 هکتار در مناطقمرکزی-جنوب شرقی و تا غرب شهرستان اراک است  با میانگین تولید 60-100 کیلوگرم در هکتار

مراتع فقیر: به وسعت حدود 6824 هکتار در شمال و شمال شرقی تا شرق شهرستان اراک پراکنده می باشد  با میانگین تولید علوفه 30-60کیلوگرم در هکتار

اراضی بیابانی:

حدود 53542 هکتار از عرصه های ملی شهرستان را مناطق بیابانی و کویری تشکیل می دهد که در منطقه مرکزی تا شمال غرب شهرستان اراک و تحت عنوان کویر میقان اراک گسترده شده است

غالب گیاهان تشکیل دهنده آن:

 Halocnemum ، Salsola ، Nitraria ،  Atriplex ، Puccinella ، Stipa.

اراضی جنگلی:

طبق تحقیقات بعمل آمده حدود 433 هکتار عرصه های جنگلی دست کاشت در منطقه (کرک، چپقلی،شهید رجائی و شهید باهنر) از نوع درختان اقاقیا ، زبان گنجشک ، سرو خمره ای ، بادامچه ، بادام ، توت و افرا می باشد و فاقد عرصه های جنگلی طبیعی و ذخیره گاه جنگلی است

جاذبه های گردشگری شهرستان اراک:

مسجد و مدرسه سپهداری، روستای تاریخی هزاوه (زادگاه امیرکبیر)، حمام تاریخی و موزه چهارفصل، بازار اراک، چشمه چپقلی، مقبره شاه قلندر انجدان و امامزاده محمد عابد (برادر امام رضا^(ع) ) مشهد میقان، امامزاده عبدا... و آمنه خاتون اراک و...

سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان آشتیان

موقعیت جغرافیایی و مساحت:

شهرستان آشتیان دارای مساحتی بالغ بر479/ 123970 هکتار می باشد که  19/4 درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است .

مساحت اراضی ملی و موات694/64163  هکتار ( 75/51 درصد ) و مساحت اراضی مستثنیات، مستحدثات و باغات  785/59806 هکتار ( 25/48درصد)

حدود اربعه:

شمال :  شهرستانهای تفرش و قم

جنوب: شهرستانهای اراک و دلیجان

شرق: شهرستان قم

غرب:  شهرستانهای اراک، فرمهین و تفرش

موقعیت شهرستان :

شهرستان آشتیان در مدار34 درجه و 15 دقیقه تا 34 درجه و 35 دقیقه عرض و 49 درجه و 50 دقیقه تا 50 درجه و 20 دقیقه طول جغرافیایی قرار دارد.

تقسیمات کشوری:

بر اساس تقسیمات کشوری سال 1389 شهرستان آشتیان دارای 1 شهر 1 بخش 3 دهستان و 30 آبادی دارای سکنه و 2 آبادی خالی از سکنه می باشد.

جغرافیای اقلیمی شهرستان:

شهرستان آشتیان دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک، با میانگین بارش سالانه 234 میلیمتر و میانگین دمای سالانه 1/13درجه سانتی گراد می باشد.

 وضعیت فرسایش پذیری شهرستان آشتیان

وضعیت سیل خیزی :

سیمای پوشش گیاهی

اراضی ملی شهرستان آشتیان شامل 694/64163 هکتار مرتع و 51 هکتار اراضی جنگلی و پارک جنگلی می باشد.

مراتع شهرستان آشتیان از نظر پوشش گیاهی به چهار وضعیت تقسیم می شود:

مراتع عالی : به وسعت 5000هکتار ( 8/7) که بیشتر در قسمت شمال شهرستان است و با میانگین تولید علوفه خشک 120کیلوگرم در هکتار.

مراتع خوب: به وسعت 10200 هکتار ( 16%)که بیشتر در شمال و شرق شهرستان  است و با میانگین تولید حدود 80 کیلوگرم در هکتار

مراتع متوسط: به وسعت 41400هکتار ( 7/64) که در قسمتهای مختلف است و با میانگین تولید علوفه خشک 48کیلوگرم در هکتار.

مراتع فقیر: به وسعت 7400هکتار ( 5/11) که در قسمت مرکزی است و با میانگین تولید علوفه خشک 30کیلوگرم در هکتار.

وضعیت پوشش گیاهی و اراضی شهرستان :

سیمای منابع طبیعی وآبخیزداری شهرستان تفرش

موقعیت جغرافیایی و مساحت شهرستان:

شهرستان تفرش دارای مساحتی بالغ بر 1718 کیلومتر مربع می باشد که  43/6 درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است. مساحت اراضی ملی و موات شهرستان بالغ بر 170000 هکتارکه 3/86 درصد سطح شهرستان و اراضی مستثنیات، مستحدثات و باغات 23573هکتار که 7/13 درصد از سطح شهرستان را به خود اختصاص داده است .

موقعیت شهرستان:

شهرستان تفرش در مدار 34 درجه و 31 دقیقه تا 35 درجه و  5 دقیقه عرض و 49 درجه و 30 دقییقه تا 50 درجه و 9 دقیقه طول جغرافیایی قرار دارد.

حدود اربعه شهرستان : شمال: شهرستان ساوه ، جنوب: آشتیان، شرق: استان قم ، غرب: فراهان و اراک

تقسیمات کشوری:

براساس تقسیمات کشوری سال 88 دارای یک شهر یک بخش 4 دهستان و 67 آبادی دارای سکنه و 3 آبادی خالی از سکنه می باشد.

جغرافیای اقلیمی شهرستان :

شهرستان تفرش دارای آب و هوای معتدل کوهستانی و دارای اقلیم خشک وسرد، نیمه خشک وسرد ومرطوب سرد با میانگین بارش سالانه 298 میلیمترمی باشد.

وضعیت فرسایش پذیری اراضی شهرستان:

وضعیت سیل خیزی :

وضعیت اقلیم  شهرستان تفرش

سیمای پوشش گیاهی

اراضی ملی شهرستان تفرش شامل، 148195 هکتار مرتع و 20 هکتار اراضی جنگلی و حدود 85 هکتار عرصه های جنگلی دست کاشت می باشد.

مراتع شهرستان از نظر پوشش گیاهی به سه وضعیت تقسیم می شود:

 مراتع خوب: به وسعت 5000 هکتار (4%)در شرق تفرش با میانگین تولید حدود 170 کیلوگرم در هکتار

مراتع متوسط: به وسعت 102195 هکتار (68%)در غرب تفرش با میانگین تولید 110 کیلوگرم در هکتار

مراتع فقیر: به وسعت حدود 41000 هکتار (28%) با میانگین تولید علوفه 50 کیلوگرم در هکتار

وضعیت پوشش گیاهی و اراضی شهرستان :

سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان دلیجان

موقعیت جغرافیایی و مساحت شهرستان :    

شهرستان دلیجان دارای مساحتی بالغ بر14/2198 کیلومتر مربع می باشد که در حدود 4/7 درصد از مساحت استان است. از این سطح 211000 هکتار اراضی ملی و موات و 1744/14123 هکتار اراضی مستثنیات، مستحدثات و باغات می باشد.

موقعیت اين شهرستان در طول جغرافیایی ۵۰ درجه و ۱۶ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۵ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۳ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۱۸ دقیقه واقع شده و شهر دلیجان به ‌عنوان مرکز این شهرستان در ارتفاع ۱۵۳۰ متری از سطح دریا قرار دارد.

حدود اربعه: شمال: استان قم، جنوب: استان اصفهان، شرق: شهرستان کاشان، غرب: شهرستان محلات

تقسیمات کشوری:

بر اساس تقسیمات کشوری شهرستان دلیجان دارای دو شهر دلیجان و نراق و یک بخش با نام بخش مرکزی و چهار دهستان است .دهستانهای شهرستان دلیجان عبارتند از: دهستان دودهک ،دهستان هستیجان ، دهستان جاسب ، دهستان جوشق

جغرافیایی اقلیمی:

شهرستان دلیجان دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک با میانگین بارندگی سال زراعی 178/6 میلیمتر ومیانگین دمای سالانه 16/1 درجه سانتی گراد می باشد.

وضعیت فرسایش  شهرستان

وضعیت سیل خیزی شهرستان

وضعیت اقلیم شهرستان

سیمای پوشش گیاهی:

اراضی ملی شهرستان شامل 220000 هکتار مرتع و حدود 133 هکتار اراضی جنگلی دست کاشت می باشد.

مراتع شهرستان از نظر پوشش گیاهی به چهار وضعیت تقسیم می شود:

مراتع خوب: به وسعت 66000 هکتار ( 30%)که بیشتر در جاسب،راونج،مشهد اردهال، سينقان و قسمت هاي از قالهراست و با میانگین تولید حدود 100 کیلوگرم در هکتار

مراتع متوسط: به وسعت 66000هکتار ( 30%) که بیشتر در قالهر،هستيجان،مشهد اردهال و قسمتي از مراتع سينقان، مزوش و قسمتي از پلاكهاي نراق است و با میانگین تولید علوفه خشک 70کیلوگرم در هکتار.

مراتع فقیر: به وسعت 44000هکتار ( 20%) که بیشتر در پلاك هاي روستاهاي شانق ، راوه ، هستيجان ونراقاست و با میانگین تولید علوفه خشک 45کیلوگرم در هکتار.

مراتع خیلی فقیر: به وسعت 44000هکتار ( 20%) که بیشتر در قوچك، راوه، رباط ترك، دودهك و قسمت هاي از پلاك نراقو با میانگین تولید علوفه خشک 20-30کیلوگرم در هکتار.

وضعیت پوشش گیاهی و اراضی شهرستان

سیمای منابع طبیعی وآبخیزداری شهرستان  خمین

موقعیت جغرافیایی و مساحت شهرستان :    

شهرستان خمین دارای7/2393 کیلومتر مربع مساحت می باشد  که 6/7درصد از مساحت کل استان را به خود اختصاص داده است. وسعت اراضی ملی و موات 160392 هکتار می باشد که (67درصد)  و اراضی مستثنیات، مستحدثات و باغات 78978هکتاربا (33درصد) سطح استان را تشکیل داده است .

موقعیت منطقه :

شهرستان خمین در مدار بين 36  درجه و  87   دقيقه تا  درجه 44 و  81 دقيقه عرض و 37  درجه و 24دقيقه تا 36 درجه و 25 دقيقه طول جغرافیایی قرار دارد.

حدود اربعه:

 شمال : شهرستان اراك                                                                  جنوب: استان اصفهان (گلپايگان)

شرق: شهرستان محلات                                                                   غرب: استان لرستان (اليگودرز)

تقسيمات كشوري:

 بر اساس تقسيمات كشوري سال  1385 داراي 2 شهر 2 بخش 7 دهستان و 174 آبادي داراي سكنه و18  آبادي خالي از سكنه می باشد.

جغرافیای اقلیمی :

شهرستان خمین دارای آب و هوای سرد و خشك و مرطوب سرد با میانگین بارش سالانه 217 میلیمتر و میانگین دمای سالانه12درجه سانتی گراد می باشد.  

فرسایش پذیری اراضی شهرستان :

سیل خیزی شهرستان :

وضعیت اقلیم شهرستان:

سیمای پوشش گیاهی شهرستان:

اراضی ملی شهرستان خمین شامل 151200 هکتار مرتع می باشد.

مراتع شهرستان بر اساس پوشش گیاهی به سه وضعیت تقسیم می شود:

مراتع خوب: به وسعت 24500هکتار ( 2/16)که درجنوب و جنوب غربي شهرستان  با میانگین تولید حدود 150 -200 کیلوگرم در هکتار قرار دارد.

مراتع متوسط: به وسعت66700 هکتار ( 11/44)که بيشتر درغرب، مركز و شمال غربي پراكنده مي باشد میانگین تولید علوفه خشک 120-135کیلوگرم در هکتار می باشد.

مراتع فقیر: به وسعت60000 هکتار ( 68/ 39) که در شرق و شمال شرقي پراكنده مي باشد با میانگین تولید علوفه خشک 40-50کیلوگرم در هکتارمی باشد.

پارکهای جنگلی دست کاشت :

پارک جنگلی ولایت به مساحت 100هکتار می باشد.

پارک جنگلی بوجه به مساحت 65 هکتار می باشد.

وضعیت پوشش گیاهی و اراضی شهرستان:

سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان خنداب

موقعیت جغرافیایی و مساحت شهرستان:

شهرستان خنداب با وسعت  95/1357کیلومتر مربع 5/4درصد از مساحت کل استان را به خود اختصاص داده است.

وسعت اراضی ملی و موات شهرستان 82175 هکتار (60درصد) و اراضی مستثنیات، مستحدثات و باغات 53620 هکتار(40درصد) از سطح استان را تشکیل می دهد.

موقعیت منطقه : شهرستان خنداب در مدار  34 درجه و 8 دقیقه تا 34 درجه و 36 دقیقه عرض و 49 درجه و 0 دقیقه تا 49 درجه و 32دقیقه طول جغرافیایی قرار دارد.

حدود اربعه:

شمال : شهرستان کمیجان                جنوب: شهرستان شازند

شرق: شهرستان اراک                       غرب: شهرستان ملایر

تقسیمات کشوری:

بر اساس تقسیمات کشوری سال 87 شهرستان خنداب دارای 2 شهر 2 بخش 5 دهستان و 85 آبادی دارای سکنه و 2 آبادی خالی از سکنه است.

جغرافیای اقلیمی :

 شهرستان خنداب دارای آب و هوای معتدل سرد بامیانگین بارش سالانه 19/282 میلیمتر و میانگین دمای سالانه 28/13 درجه سانتی گراد می باشد.

سیل خیزی شهرستان :

وضعیت اقلیم شهرستان:

سیمای پوشش گیاهی:

اراضی ملی شهرستان شامل 82175 هکتار مرتع می باشد.

مراتع شهرستان از نظر پوشش گیاهی به سه وضعیت تقسیم می شود:

مراتع خوب: مراتع خوب با مساحت 16013هکتار ( 21%) در کل سطح شهرستان پراکنده  بوده که میانگین تولید علوفه خشک این مراتع حدود 150 کیلوگرم در هکتار می باشد.

مراتع متوسط: این مراتع با وسعت 20931 هکتار ( 25%) در کل سطح شهرستان پراکنده  بوده که میانگین تولید علوفه خشک این مراتع حدود 80 کیلوگرم در هکتار می باشد

مراتع فقیر: این مراتع با وسعت 45080هکتار ( 54%) در کل سطح شهرستان پراکنده  بوده که میانگین تولید علوفه خشک این مراتع حدود 30 کیلوگرم در هکتار می باشد

وضعیت پوشش گیاهی و اراضی شهرستان :

سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان محلات

موقعیت جغرافیایی و مساحت شهرستان:

وسعت شهرستان محلات 206273 هکتار می باشد که 7 درصد از مساحت کل استان را به خود اختصاص داده است. مساحت اراضی ملی و موات شهرستان هکتار186162که 98 درصد از سطح شهرستان و مساحت اراضی مستثنیات، مستحدثات و باغات20111 می باشد.

موقعیت شهرستان: شهرستان محلات در مدار 33درجه و 55 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 27 دقیقه طول شرقی قرار دارد.

حدود اربعه شهرستان: شمال: اراک و دلیجان، جنوب: اصفهان، شرق: دلیجان، غرب: اراک و خمین  

تقسیمات کشوری:

 بر اساس تقسیمات کشوری سال 1385 محلات دارای2 شهر محلات و نیمور، 1 بخش مرکزی، 2 دهستان و 66 آبادی می باشد.

جغرافیای اقلیمی شهرستان:

شهرستان دارای آب و هوای خشک سرد و نیمه خشک سرد با میانگین بارش سالانه 6/212 میلیمتر و میانگین دمای سالانه 1/16 درجه سانتی گراد می باشد.

وضعیت طبقات شیب :

وضعیت فرسایش پذیری اراضی شهرستان:

وضعیت سیل خیزی :

وضعیت اقلیم شهرستان به روش آمبرژه:

 سیمای پوشش گیاهی:

اراضی ملی  شهرستان شامل 155000 هکتار مرتع، 26000 هکتار اراضی بیابانی و 3015 هکتار اراضی جنگلی می باشد.

مراتع شهرستان از نظر پوشش گیاهی به سه وضعیت تقسیم می شود:

 مراتع خوب: به وسعت 20000 هکتار در طرحهای مرتعداری الگان و تجرگان با میانگین تولید حدود 130 کیلوگرم در هکتار

مراتع متوسط: به وسعت 50000 هکتار در طرحهای مرتعداری شوره و عیسی آباد با میانگین تولید حدود 75 کیلوگرم در هکتار

مراتع فقیر: به وسعت حدود 85000 هکتار در اکثر نقاط شهرستان و مراتع محدوده شهری با میانگین تولید علوفه 35 کیلوگرم در هکتار

وضعیت پوشش گیاهی و اراضی شهرستان :

نقشه جنگل ، بیشه زار و درختچه زار موجود  شهرستان

سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان شازند

  موقعیت جغرافیایی و مساحت شهرستان:

 شهرستان شازند با مساحتی بالغ بر 96/2644 کیلومتر مربع 10 درصد از مساحت کل استان را به خود اختصاص داده است .

 سطح اراضی ملی و موات شهرستان 167020 هکتار (53 درصد) و اراضی مستثنیات، مستحدثات و باغات 97476 هکتار (36درصد) می باشد.

موقعیت منطقه: شهرستان شازند در مدار بین 33 درجه و 53 دقیقه تا 34 درجه و 11 دقیقه عرض و 48 درجه و 57 دقیقه تا 49 درجه و 40دقیقه طول قرار دارد.

حدود اربعه: شمال: شهرستانهای اراک و خنداب              جنوب: شهرستانهای ازنا و دورود

شرق: شهرستانهای اراک و خمین                 غرب: شهرستانهای ملایر و بروجرد

تقسیمات کشوری:

بر اساس تقسیمات کشوری سال 90 شازند دارای 6 شهر 4 بخش 7 دهستان و 227 آبادی دارای سکنه و 20آبادی خالی از سکنه است.

جغرافیای اقلیمی شهرستان:

شهرستان شازند دارای آب و هوای نیمه خشک و سرد با (63 درصد) و مرطوب سرد با (37 درصد) و میانگین بارش سالانه 482 میلیمتر  و میانگین دمای سالانه11 درجه سانتیگراد می باشد.    

وضعیت طبقات شیب :

وضعیت فرسایش پذیری اراضی شهرستان:

وضعیت سیل خیزی :

وضعیت اقلیم شهرستان به روش آمبرژه:

سیمای پوشش گیاهی

اراضی ملی شهرستان شازند شامل اراضی مرتعی به وسعت 160000 هکتار و اراضی جنگلی به وسعت حدود 285 هکتار می باشد.

مراتع شهرستان از نظر پوشش گیاهی به پنج وضعیت تقسیم می شود:

مراتع عالی: به وسعت 26666هکتار ( 16.6%) که بیشتر در سطح بخش زالیان و سربند پراکنده است و میانگین تولید علوفه خشک 250 کیلوگرم در هکتار می باشد.

مراتع خوب: به وسعت 53336 هکتار ( 33.6%)که بیشتر در سطح بخش زالیان و سربند پراکنده است و میانگین تولید حدود 120 کیلوگرم در هکتار می باشد.

مراتع متوسط: به وسعت 26666هکتار ( 16.6%) که بیشتر در سطح بخش زالیان و مرکزی پراکنده است و میانگین تولید علوفه خشک 50 کیلوگرم در هکتار می باشد.

مراتع فقیر: به وسعت 26666هکتار ( 16.6%) که بیشتر در سطح بخش مرکزی پراکنده است و میانگین تولید علوفه خشک 40کیلوگرم در هکتار می باشد.

مراتع خیلی فقیر: به وسعت 26666هکتار ( 16.6%) که بیشتر در سطح شهرستان پراکنده است و میانگین تولید علوفه خشک 25کیلوگرم در هکتار می باشد.

جنگلهای طبیعی شهرستان شازند :( ذخیرگاههای جنگلی )

جنگلهای طبیعی شهرستان به مساحت 285 هکتار در دو منطقه سرسختی و سماقلو شهرستان واقع میباشد و گونه های آن از نوع بلوط به مساحت 210 هکتار و سماق به مساحت 75 هکتار میباشد.

پارکهای جنگلی دست کاشت:

پارکهای جنگلی دست کاشت شهرستان به مساحت 112 هکتار و در سه منطقه شهر مهاجران به مساحت 35 هکتار، حاشیه سد هندودر به مساحت 7هکتار و منطقه سرسختی در مجاورت ذخیره گاه به مساحت 70 هکتار می باشد.

وضعیت پوشش گیاهی و اراضی شهرستان:

سیمای  منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان کمیجان

موقعیت جغرافیایی و مساحت شهرستان:

شهرستان کمیجان با مساحتی بالغ بر 71/1243 کیلومتر مربع 2/4 درصد از مساحت کل استان را به خود اختصاص داده است

وسعت اراضی ملی و موات2027/ 82104 هکتار که ( 66) درصد و اراضی مستثنیات، مستحدثات و باغات492/ 42266 هکتار (34درصد)  مساحت  شهرستان می باشد .

موقعیت منطقه: شهرستان کمیجان در مدار 34 درجه و 30 دقیقه تا 34 درجه و 57 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 6 دقیقه تا 49 درجه و 30 دقیقه طول شرقی قرار دارد.

حدود اربعه:                                              

شمال: به شهرستان ساوه و استان همدان         جنوب: شهرستانهای اراک و خنداب

شرق: شهرستانهای فراهان و تفرش                غرب: استان همدان

تقسیمات کشوری:

 بر اساس تقسیمات کشوری سال 1381 این شهرستان دارای 2 شهر 2 بخش 4 دهستان 47 آبادی دارای سکنه و 4 آبادی خالی از سکنه بوده است.

جغرافیای اقلیمی شهرستان:

شهرستان کمیجان دارای آب و هوای خشک سرد و با میانگین بارش سالانه3/275 میلیمتر و با میانگین دمای سالانه 2/12 درجه سانتی گراد می باشد. 

 وضعیت طبقات شیب:

وضعیت فرسایش پذیری اراضی شهرستان:

وضعیت سیل خیزی :

وضعیت اقلیم شهرستان به روش آمبرژه:

سیمای پوشش گیاهی:

اراضی ملی شهرستان شامل، اراضی مرتعی به وسعت 82104 هکتار می باشد.

جنگل کاری   

به منظور ایجاد فضای سبز در اراضی مجاوراداره اقدام به کاشت 1 هکتار انواع درختان غیر مثمر گردیده است.

مراتع شهرستان از نظر پوشش گیاهی به سه وضعیت تقسیم می شود:

مراتع خوب: وسعت این مراتع 7624/1608هکتار ( 2درصد) با میانگین تولید خشک حدود 90 کیلوگرم در هکتار می باشد.

مراتع متوسط: این مراتع وسعت 54439 هکتار  (3/66درصد) با میانگین تولید علوفه خشک 70 کیلوگرم درهکتار می باشد.

مراتع فقیر: این مراتع وسعت 4629 هکتار  (64/5 درصد) با میانگین تولید علوفه خشک 40 کیلوگرم در هکتار می باشد.

وضعیت پوشش گیاهی و اراضی شهرستان:

سیمای منابع طبیعی وآبخیزداری شهرستان فراهان

موقعیت جغرافیایی و مساحت شهرستان:

وسعت شهرستان  1499کیلومتر مربع که 14/5 از مساحت استان را به خود اختصاص داده است .

سطح اراضی ملی و موات  شهرستان 8791/49223 هکتار ( 35 درصد) و سطح اراضی مستثنیات، مستحدثات و باغات  3672/92906هکتار (65درصد)  می باشد.

موقعیت منطقه : شهرستان فراهان بین 49 درجه و 25 دقیقه تا 49 درجه و 55 دقیقه و عرض و 34 درجه و 20 دقیقه تا 34 درجه و 55 دقیقه طول قرار دارد.

حدود اربعه:

شمال : شهرستان تفرش                                        جنوب : شهرستان اراک

شرق : شهرستان آشتیان                                       غرب : شهرستان کمیجان

تقسیمات کشوری: بر اساس تقسیمات کشوری سال 88 شهرستان فراهان دارای 2 شهر ، 2 بخش ، 4 دهستان و 75 آبادی دارای سکنه و 12 آبادی خالی از سکنه بوده است.

جغرافیای اقلیمی شهرستان:

دارای آب وهوای خشک وسرد ، نیمه خشک وسرد و مرطوب سرد می باشد

وضعیت طبقات شیب:

فرسایش پذیری اراضی شهرستان :

سیل خیزی شهرستان :

وضعیت اقلیم شهرستان به روش آمبرژه:

سیمای پوشش گیاهی

اراضی ملی شهرستان شامل، اراضی مرتعی به وسعت 39070  هکتار، با میانگین تولید علوفه خشک 157کیلوگرم در هکتار می باشد.

تقسیم بندی پوشش گیاهی مراتع شهرستان :

وضعیت پوشش گیاهی شهرستان :

سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان زرندیه

موقعیت جغرافیایی و مساحت شهرستان:

شهرستان زرندیه دارای وسعتی معادل 14/4163 کیلومتر  میباشد که 16/6 درصد از مساحت کل استان را به خود اختصاص داده است .

وسعت اراضی ملی و موات شهرستان حدود 5432/359957هکتار و اراضی مستثنیات، مستحدثات و باغات حدود 4568/56383 هکتار می باشد.

حدود اربعه شهرستان :

شمال : محدود است به استان تهران ، شهرستان شهریار وکرج  

 جنوب: محدود است به شهرستان ساوه

شرق : محدود است به استان قم ، ری،

 غرب : محدود است به استان قزوین،همدان و بویین زهرا 

موقعیت شهرستان:  

موقعیت منطقه : شهرستان زرندیه بین 50 درجه و 49 دقیقه تا 30 درجه و 49 دقیقه طول و 35 درجه و 32 دقیقه تا 35 درجه و 10دقیقه طول قرار دارد.

جغرافیای اقلیمی شهرستان:

آب و هوای شهرستان: نیمه خشک و سرد،  مرطوب سرد، خشک و سرد می باشد.

اقلیم نیمه خشک وسرد به مساحت 123911هکتار که 30درصد مساحت شهرستان را به خود اختصاص داده است

اقلیم مرطوب سرد به مساحت 29692هکتارکه 7 درصد سطح شهرستان را به خود اختصاص داده است

اقلیم خشک و سرد به مساحت 257887که 63 درصد سطح شهرستان را به خود اختصاص داده است

میانگین بارش سالانه: 240 میلیمتر می باشد.

باد غالب: از سمت غرب و جنوب غربی

وضعیت طبقات شیب:

وضعیت فرسایش پذیری اراضی شهرستان:

وضعیت سیل خیزی :

وضعیت اقلیم شهرستان به روش آمبرژه:

سیمای پوشش گیاهی

تقسیم بندی مراتع از نظر پوشش گیاهی :

مراتع شهرستان از نظر وضعیت به چهار وضعیت تقسیم می شود:

مراتع خوب: به وسعت 66134 هکتار ( 4/2%)که بیشتر در سطح خرقان و قسمتی از مراتع بخش مرکزی است

مراتع متوسط: به وسعت 218752هکتار ( 4/67%) که بیشتر در سطح بخش مرکزی  و قسمتی از خرقان است

مراتع فقیر: به وسعت 34109هکتار ( 5/1%) که بیشتر در سطح بخش مرکزی  و قسمتی از خرقان است و با میانگین تولید علوفه خشک 30 کیلوگرم در هکتار.

مراتع خیلی فقیر: به وسعت  8929/5427 هکتار که بیشتر قطعه 4 (جاده اخترآباد)است و با میانگین تولید علوفه خشک 20 کیلوگرم در هکتار.

اراضی جنگلی:

اراضی جنگلی دست کاشت  به وسعت حدود241 هکتار

اراضی جنگلی دست کاشت (پارکهای جنگلی) با گونه تاغ  به وسعت حدود 242 هکتار

اراضی جنگلی طبیعی با گونه  بادامچه  به وسعت حدود 419/38 هکتار

وضعیت پوشش گیاهی شهرستان :

وضعیت مساحت طبقات پوشش گیاهی شهرستان :

سیمای منابع طبیعی آبخیزداری شهرستان ساوه

موقعیت جغرافیایی و مساحت شهرستان:

شهرستان ساوه دارای وسعتی معادل  58/4611 کیلومتر مربع اختصاص 15/6 درصد از مساحت کل استان را به خود اختصاص داده است .

وسعت اراضی ملی و موات 354102 هکتار (77 درصد) و وسعت اراضی مستثنیات، مستحدثات و باغات106000 هکتار (23درصد) می باشد.

موقعیت منطقه : شهرستان ساوه  بین 35 درجه و 10 دقیقه تا 35 درجه و 35 دقیقه عرض و 49 درجه و 15 دقیقه تا 50 درجه و 35دقیقه طول قرار دارد.

حدود اربعه:

شمال : شهرستان زرندیه          جنوب: شهرستان تفرش و قم

  شرق: استان قم و تهران           غرب: استانهای قزوین و همدان

تقسیمات کشوری :

بر اساس تقسیمات کشوری سال 85 ساوه دارای 3 شهر 2بخش 7 دهستان و 197 آبادی دارای سکنه و 61 آبادی خالی از سکنه است.

جغرافیای اقلیمی شهرستان:

شهرستان ساوه دارای آب و هوای خشک سرد با میانگین بارش سالانه242 میلیمتر و با میانگین دمای سالانه 18درجه سانتی گراد می باشد.

وضعیت طبقات شیب:

وضعیت فرسایش پذیری اراضی شهرستان:

وضعیت سیل خیزی:

وضعیت اقلیم شهرستان به روش آمبرژه:

سیمای پوشش گیاهی

بیش از 290000 هکتار اراضی ملی شهرستان را اراضی مرتعی تشکیل می دهد.

تقسیم بندی مراتع بر اساس پوشش گیاهی:

مراتع شهرستان از نظر وضعیت به چهار وضعیت تقسیم می شود:

مراتع خوب: به وسعت 87970 هکتار که بیشتر در سطح بخش نوبران  است و با میانگین تولید حدود 250 کیلوگرم در هکتار

مراتع متوسط: به وسعت 55000 هکتار که بیشتر در سطح بخش نوبران  است و با میانگین تولید علوفه خشک 145کیلوگرم در هکتار.

مراتع فقیر: به وسعت 115000هکتار که بیشتر در سطح بخش مرکزی است و با میانگین تولید علوفه خشک 100کیلوگرم در هکتار.

مراتع غير قابل بهره برداري :21000هكتار  بدون توليد

گونه های گیاهی مرتعی :

 درمنه دشتي - انواع گون ها - جارو - ورك - كلاه ميرحسن - خار گوني - علف پشمكي - چوبك - گل گندم - خارشتر - مرغ - اسپند - پرند - كاروانكش - گنگر - بومادران - باريجه - آويشن

اراضی جنگلی

طبق تحقیقات به عمل آمده 20 هکتار عرصه های جنگلی دست کاشت در منطقه خونیار از نوع درختان بادامچه و عرصه های جنگلی طبیعی در منطقه حوزه آبخیز اندیس و مرق و مرقکان از نوع درختان بادامچه بنه و تنگرس وجود دارد.

ذخیره گاه جنگلی شهرستان ساوه

ذخیره گاه جنگلی خونیار به مساحت 2000 هکتار با گونه های بادامچه ، بنه ، تنگرس و دارای طرح می باشد

اراضی بیابانی :

اراضی بیابانی شهرستان به وسعت حدود 80000 هکتار می باشد که برای آن یک فقره طرح مطالعاتی به مساحت 32080هکتاردر منطقه طراز ناهید در قالب 22 سامان عرفی تهیه شده است .

وضعیت پوشش گیاهی در اراضی ملی شهرستان :

وضعیت مساحت طبقات پوشش گیاهی شهرستان :

منابع

1-     رضایی، سید عطا رضایی. 1391. سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری ایران، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور

2-     پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۰

3-     جغرافیای تاریخی استان مرکزی. کتابخانه مجازی ایران. بازبینی‌شده در ۱۳ آذر۱۳۹۱.

4-     دشت‌ها، جنگل‌ها و مراتع. اداره حفاظت از محیط زیست استان مرکزی. بازبینی‌شده در ۱۷آذر۱۳۹۱.

5-     خبرنامه شماره 11روابط عمومی سازمان جنگل ها

6-     طرح تعادل دام و مرتع استان مرکزی

7-     محرم نژاد، ناصر. 1381 . دستاورد های اجلاس سران در ژوهانسبورگ منشوری برای توسعه پایدار جهان در قرن 21. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست . شماره 14 .ص 73

8-     مجمع جهانی اقتصاد و نقدی برآن. زاهدان.    توسط ESI-دبیر سپهری، مهران. 1382: چگونگی تهیه شاخص2

9-     فصلنامه سبزینه شرق ، ش 7 (تابستان 1382) ، ص ص 32-29

10- دفتر مهندسی و ارزیابی طرح ها، 1388. ارزیابی منابع جنگلی 2010، گزارش نهایی جمهوری اسلامی ایران به سازمان خوار و بار وکشاورزی ملل متحد. سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری .

11- فیاض، محمد.1387. برنامه راهبردی مراتع، مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور

12- مقدم. م. 1377، مرتع و مرتعداری،انتشارات دانشگاه تهران

13- خالدی، شهریار. 1373. جغرافیای نواحی خشک، بیابان ها و استپ ها( نوشته ژان درش.1982). تهران. نشریه قومس، 363 صفحه. - ریاست جمهوری (الف) . 1388 . لایحه جامع خاک مصوب هیئت وزیران ارسالی به شماره 188997/41407 به مجلس شورای اسلامی

14- هیئت وزیران ، 3/4/1388 ، لایحه جامع قانون منابع طبیعی و آبخیزداری

15- دفتر مهندسی، 1385. نقشه پوشش گیاهی کشور. سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری           

16- مأخذ:خبرنامه شماره 11روابط عمومی سازمان جنگل ها

17- سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، دفتر فنی مهندسی، 1383، گزارش پروژهٔ ملی تهیهٔ نقشهٔ پوشش گیاهی کشور، 134 ص.

18- جوانشیر، کریم، محمدحسین جزیره‌ای، محمود زبیری، مجید مخدوم، محمد رضا مروی مهاجر،1381، فرهنگ کشاورزی و منابع طبیعی، جلد 13، جنگل و محیط زیست، دانشگاه تهران، چ1، 45+186ص.

19- جزیره‌ای، محمدحسین، 1384، نگهداشت جنگل، دانشگاه تهران، چ 1، 231ص.