سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

*حقوق بهره‌برداران / حفاظت از عرصه‌های مرتعی
۱- حمایت از حقوق بهره‌برداران: یکی از مهم‌ترین وظایف انجمن‌های صنفی، دفاع از حقوق قانونی و اقتصادی بهره‌برداران از عرصه‌های مرتعی است. این انجمن‌ها به عنوان نماینده‌های گروه‌های مختلف بهره‌برداری از مراتع، می‌توانند در موارد زیر تاثیرگذار باشند:

الف)  تأمین حقوق قانونی: بهره‌برداران مراتع ممکن است با مشکلات حقوقی در زمینه بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی مواجه شوند. انجمن‌های صنفی می‌توانند از طریق آگاهی‌رسانی، آموزش و مشاوره حقوقی به بهره‌برداران کمک کنند تا حقوق خود را در چارچوب قوانین کشور و بر اساس اصول بهره‌برداری پایدار از مراتع حفظ کنند. در بسیاری از موارد، بهره‌برداران از قوانین و مقررات مربوط به حفاظت از منابع طبیعی آگاه نیستند و انجمن‌ها می‌توانند نقش آموزش‌دهنده را ایفا کنند.

ب) پیگیری مطالبات اقتصادی و اجتماعی: در بسیاری از موارد، بهره‌برداران از عرصه‌های مرتعی با مشکلات اقتصادی مانند کمبود منابع مالی، دسترسی به تسهیلات و حمایت‌های دولتی مواجه هستند. انجمن‌های صنفی می‌توانند از طریق لابی‌گری با نهادهای دولتی، بانک‌ها و سایر سازمان‌های مالی، برای بهره‌برداران مزایای اقتصادی فراهم کنند. این شامل تامین وام‌های کم‌بهره، تسهیلات برای توسعه زیرساخت‌ها و تأمین منابع مالی برای پروژه‌های بهبود بهره‌برداری از مراتع می‌شود.

ج) تسهیل در روابط میان بهره‌برداران و دیگر ذینفعان: در بسیاری از موارد، بهره‌برداران مراتع با نهادهای مختلف مانند دولت، سازمان‌های محیط‌زیست و دیگر گروه‌های ذینفع درگیر هستند. انجمن‌های صنفی می‌توانند نقش واسطه و میانجی را ایفا کرده و روابط میان این گروه‌ها را تسهیل کنند. این کار می‌تواند به حل تعارضات و ایجاد هم‌افزایی در بهره‌برداری پایدار از مراتع کمک کند.

۲- حفاظت از عرصه‌های مرتعی و ارتقای معیشت: حفاظت از منابع طبیعی، به ویژه مراتع، یک وظیفه جمعی است که مستلزم همکاری تمامی ذینفعان می‌باشد. انجمن‌های صنفی با توجه به نقش‌های مختلفی که می‌توانند ایفا کنند، در زمینه حفاظت از عرصه‌های مرتعی و ارتقای معیشت بهره‌برداران اهمیت زیادی دارند.

الف) آموزش و ترویج شیوه‌های بهره‌برداری پایدار: انجمن‌های صنفی می‌توانند با برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی، بهره‌برداران را با شیوه‌های بهره‌برداری پایدار از مراتع آشنا کنند. این آموزش‌ها شامل مسائل مختلفی از جمله جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از چرای بیش از حد، مدیریت منابع آبی، احیای پوشش گیاهی و سایر اقدامات حفاظتی می‌شود. این کار نه تنها به حفاظت از منابع طبیعی کمک می‌کند بلکه موجب بهبود وضعیت معیشتی بهره‌برداران نیز می‌گردد، زیرا بهره‌برداری پایدار از مراتع می‌تواند منجر به افزایش تولیدات کشاورزی و دامداری شود.

ب) تشویق به همکاری‌های جمعی: یکی از ویژگی‌های کلیدی انجمن‌های صنفی این است که می‌توانند همکاری‌های جمعی میان بهره‌برداران را تشویق کنند. این همکاری‌ها می‌تواند در زمینه‌های مختلفی از جمله مدیریت منابع مشترک، خرید و فروش منابع، اشتراک‌گذاری تجهیزات و فنون بهبود تولید و همچنین اقدامات حفاظتی از محیط زیست باشد. این نوع همکاری‌ها می‌تواند به بهره‌برداران این امکان را بدهد که از مزایای اقتصاد مقیاس بهره‌برداری کنند، هزینه‌ها را کاهش دهند و در عین حال حفاظت از منابع طبیعی را تقویت کنند.
ج) جذب حمایت‌های مالی و دولتی: انجمن‌های صنفی به دلیل ماهیت جمعی خود می‌توانند در جذب منابع مالی از سوی دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی نقش مهمی ایفا کنند. این حمایت‌ها می‌تواند شامل پروژه‌های بازسازی و احیای مراتع، تامین بودجه برای تحقیق و توسعه، آموزش و پشتیبانی فنی و مالی برای بهره‌برداران باشد. حمایت‌های مالی می‌تواند به بهبود معیشت بهره‌برداران کمک کند و در عین حال از تخریب بیشتر مراتع جلوگیری کند.

د) ایجاد نهادهای نظارتی برای جلوگیری از تخریب: انجمن‌های صنفی همچنین می‌توانند نهادهای نظارتی مستقلی برای پیگیری و ارزیابی وضعیت مراتع ایجاد کنند. این نهادها می‌توانند به شناسایی مشکلات موجود در مراتع، گزارش‌دهی به مقامات ذی‌صلاح و پیشنهاد راه‌حل‌های مناسب برای بهبود وضعیت منابع طبیعی بپردازند. در نتیجه، این انجمن‌ها می‌توانند هم در کاهش تخریب مراتع نقش‌آفرینی کنند و هم از سوءاستفاده‌های اقتصادی و اجتماعی جلوگیری کنند.

*چالش‌ها و موانع موجود در ایفای این نقش‌ها: با اینکه انجمن‌های صنفی می‌توانند نقش بسیار مهمی در حقوق بهره‌برداران و حفاظت از مراتع ایفا کنند، اما در عمل با چالش‌هایی روبرو هستند که مانع از عملکرد بهینه آنها می‌شود. برخی از این چالش‌ها عبارتند از:

*کمبود منابع مالی و انسانی: بسیاری از انجمن‌های صنفی با محدودیت‌های مالی و نبود کادر فنی و مدیریتی با تجربه روبرو هستند که این امر می‌تواند بر توانایی‌های آنها در اجرای برنامه‌ها و پروژه‌ها تاثیر منفی بگذارد.

*عدم هم‌افزایی میان نهادهای مختلف: در برخی موارد، همکاری میان انجمن‌های صنفی و دیگر نهادهای دولتی و غیردولتی به خوبی انجام نمی‌شود که باعث ناکارآمدی در مدیریت منابع طبیعی می‌شود.

*مشکلات قانونی و بوروکراتیک: پیچیدگی‌های قانونی و مشکلات مربوط به سیستم‌های بوروکراتیک می‌تواند مانع از اجرای طرح‌های موثر حفاظتی و ارتقای معیشت در عرصه‌های مرتعی شود.

*مکث
انجمن‌های صنفی با توانایی‌هایی که دارند، می‌توانند به عنوان حلقه‌های واسط میان بهره‌برداران، دولت و دیگر ذینفعان عمل کنند و در ارتقای حقوق بهره‌برداران، بهبود شرایط معیشتی و حفاظت از مراتع نقشی اساسی ایفا کنند.
برای دستیابی به این اهداف، نیاز به همکاری‌های بیشتر، بهبود منابع مالی و ارتقای آگاهی‌های حقوقی و محیط‌زیستی در سطح جوامع بهره‌بردار است.
این انجمن‌ها می‌توانند با اتخاذ رویکردهای نوین و مشارکت فعال در سیاست‌گذاری‌ها، زمینه‌ای برای بهره‌برداری پایدار و بهبود وضعیت اقتصادی بهره‌برداران فراهم کنند. برای رسیدن به این اهداف ضرورت دارد ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ها همکاری لازم را با انجمن صنفی مرتعداران داشته باشند.

*مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور